Για τη νέα γρίπη.
Είναι προτιμότερο να σε κατακρίνουν για υπερβολικκή προετοιμασία, παρά να σε κατηγορήσουν ότι δεν έκανες τα απαραίτητα.
30/10/2009
Συγχορήγηση εποχικού και πανδημικού εμβολίου υπό ορισμένους όρους, καθώς και χορήγηση μίας μόνο δόσης του πανδημικού εμβολίου συνιστά, μεταξύ άλλων, σε σημερινή ανακοίνωσή του ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ).
Η Στρατηγική Συμβουλευτική Ομάδα Ειδικών του ΠΟΥ για τους Εμβολιασμούς (SAGE) εξέτασε σε ειδική συνεδρία της την τρέχουσα επιδημιολογική κατάσταση της πανδημίας παγκοσμίως, καθώς και τα υπάρχοντα ζητήματα και τις επιλογές για τη δημόσια υγεία.
Στα θέματα που εξετάστηκαν περιλαμβάνονταν η κατάσταση όσον αφορά τη διαθεσιμότητα του εμβολίου, τα αποτελέσματα κλινικών μελετών για την ανοσογονικότητα του εμβολίου και τα πρώιμα αποτελέσματα από την παρακολούθηση σε χώρες όπου έχει ήδη ξεκινήσει η χορήγηση του πανδημικού εμβολίου Η1Ν1. Η ομάδα SAGE συμβούλευσε επίσης τον ΠΟΥ σχετικά με τον αριθμό των απαιτούμενων δόσεων εμβολίου σε διάφορες ηλικιακές ομάδες, τη συγχορήγηση εποχικού και πανδημικού εμβολίου και τη χρήση των εμβολίων σε εγκύους.
Παγκοσμίως, οι έφηβοι και οι νέοι ενήλικες εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν την πλειοψηφία των περιστατικών νέας γρίπης, ενώ τα ποσοστά εισαγωγής σε νοσοκομείο είναι υψηλότερα στα πολύ μικρά παιδιά. Ποσοστό 1-10% των ασθενών με νέα γρίπη χρειάζονται εισαγωγή στο νοσοκομείο. Απο τους νοσηλευόμενους ασθενείς, 10-25% χρειάζονται εισαγωγή σε μονάδα εντατικής θεραπείας, ενώ 2-9% καταλήγουν από τη νέα γρίπη.
Συνολικά, 7-10% των νοσηλευόμενων ασθενών με νέα γρίπη είναι έγκυες γυναίκες στο δεύτερο ή τρίτο τρίμηνο της κύησης. Οι έγκυες έχουν δέκα φορές περισσότερες πιθανότητες να χρειαστούν εισαγωγή σε ΜΕΘ, σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.
Η ομάδα SAGE συνιστά τη χρήση μίας δόσης εμβολίου σε ενήλικες και εφήβους ηλικίας άνω των 10 ετών, υπό την προϋπόθεση ότι η χρήση αυτή συμφωνεί με τις ενδείξεις των εμβολίων από τους τοπικούς οργανισμούς φαρμάκων.
Τα δεδομένα για την ανοσογονικότητα σε παιδιά άνω των 6 μηνών και κάτω των 10 ετών είναι περιορισμένα και απαιτούνται περαιτέρω μελέτες. Στις χώρες στις οποίες οι εθνικές αρχές έχουν ορίσει τα παιδιά ως ομάδα προτεραιότητας για εμβολιασμό, η SAGE συνιστά να δοθεί προτεραιότητα στη χορήγηση μίας δόση του εμβολίου σε όσο το δυνατόν περισσότερα παιδιά. Επιπλέον, η SAGE τόνισε την ανάγκη για μελέτες που να καθορίζουν τη δοσολογική αγωγή που είναι αποτελεσματική σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα.
Οι κλινικές μελέτες που εξετάζουν τη συγχορήγηση εποχικού και πανδημικού εμβολίου βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη, αλλά η SAGE υιοθέτησε τη σύσταση του αμερικανικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) ότι δεν πρέπει να γίνεται συγχορήγηση εποχικού και πανδημικού εμβολίου που περιέχουν ζωντανό εξασθενημένο ιό.
Οι ειδικοί συνέστησαν ότι τα δύο εμβόλια μπορούν να χορηγηθούν ταυτόχρονα μόνο αν και τα δύο περιέχουν αδρανοποιημένο ιό ή αν το ένα περιέχει αδρανοποιημένο ιό και το άλλο ζωντανό εξασθενημένο ιό. Οι ειδικοί δεν βρήκαν στοιχεία που να δείχνουν ότι η συγχορήγηση των δύο εμβολίων, υπό τις παραπάνω προϋποθέσεις, αυξάνει τον κίνδυνο ανεπιθύμητων ενεργειών.
Οι ειδικοί ανασκόπησαν τα πρώτα αποτελέσματα από την παρακολούθηση των ατόμων που έχουν λάβει πανδημικά εμβόλια και δεν βρήκαν καμία ένδειξη για ασυνήθεις ανεπιθύμητες ενέργειες. Ορισμένες ανεπιθύμητες ενέργειες που έχουν παρατηρηθεί μετά τον εμβολιασμό είναι παρόμοιες με αυτές που παρατηρούνται με τα εποχικά εμβόλια, τα οποία έχουν εξαιρετικό προφίλ ασφαλείας. Αν και τα πρώτα αποτελέσματα είναι καθησυχαστικά, θα συνεχιστεί η παρακολούθηση για ανεπιθύμητες ενέργειες.
Όσον αφορά τη χρήση των εμβολίων σε εγκύους, η ομάδα SAGE επισήμανε ότι από μελέτες σε πειραματόζωα με χρήση εμβολίων εξασθενημένου ιού και εμβολίων αδρανοποιημένου ιού με ή χωρίς ανοσοενισχυτικό δεν προέκυψε καμία ένδειξη για άμεσες ή έμμεσες επιδράσεις στη γονιμότητα, την κύηση, την ανάπτυξη του εμβρύου, τον τοκετό ή τη μεταγεννητική ανάπτυξη.
Βάσει αυτών των δεδομένων, αλλά και του ουσιαστικά αυξημένου κινδύνου αρνητικής έκβασης στις εγκύους που μολύνονται από τον πανδημικό ιό, η SAGE συνιστά ότι στις εγκύους μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιοδήποτε εγκεκριμένο εμβόλιο, εφόσον δεν υπάρχει ειδική αντένδειξη από τις τοπικές ρυθμιστικές αρχές.
Πηγή:
Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
Ο υψηλός πυρετός και οι επιπλοκές είναι τα σημεία-κλειδιά για να ξεχωρίσουμε τη γρίπη από τις συνήθεις αναπνευστικές ιώσεις της εποχής.
Διανύουμε την εποχή όπου οι ιοί του κοινού κρυολογήματος και των άλλων ιώσεων του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος συνυπάρχουν με αυτούς της γρίπης. «Τα επιδημιολογικά στοιχεία, μάλιστα, δείχνουν ότι αρχικά υπήρξε ένα κύμα κρουσμάτων της γρίπης Η1Α1, μετά υπήρξε μια κάμψη και την περασμένη εβδομάδα παρατηρήθηκε μια νέα μικρή έξαρση», λέει η αναπληρώτρια καθηγήτρια Παθολογίας και Λοιμώξεων κ. Κυριακή Κανελλακοπούλου. «Τα κρούσματα της νέας γρίπης, που προσβάλλει κυρίως ανθρώπους 15-40 χρόνων, αναμένεται να αυξηθούν λόγω του ψυχρού καιρού».
Πώς θα ξεχωρίσουμε λοιπόν το ένα νόσημα από το άλλο; Πότε πρέπει να πάμε αμέσως στον γιατρό ή και στο νοσοκομείο; «Aπό πλευράς συμπτωμάτων, η εποχική γρίπη και η γρίπη Η1Α1 μοιάζουν», απαντά η κ. Κανελλακοπούλου «Δεν μπορούμε να διακρίνουμε κλινικά τη μία από την άλλη. Έχουν όμως διαφορές από τις ιώσεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, οι οποίες έχουν αυτές τις ημέρες έξαρση».
Η πιο συχνή ίωση της εποχής είναι το κοινό κρυολόγημα. «Θα πρέπει πρώτα να διευκρινίσουμε ότι το κοινό κρυολόγημα δεν έχει σχέση με το κρύο», τονίζει η κ. Κανελλακοπούλου. «Δεν "κρυώσαμε" δηλαδή και αρρωστήσαμε. Πρόκειται για πάνω από 100 ορότυπους ιών που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα».
Τα συμπτώματα
Το κοινό κρυολόγημα είναι κατά κανόνα ένα πιο ελαφρύ νόσημα από τη γρίπη. Τα συμπτώματά του είναι:
Πονόλαιμος.
Καταρροή (συνάχι).
Πιθανώς, βήχας.
Χαμηλός πυρετός (π.χ. 37,5 βαθμοί Κελσίου) ή και καθόλου.
Τα συμπτώματα της γρίπης είναι:
Πυρετός, συνήθως πάνω από 38 βαθμούς Κελσίου.
Μυαλγίες και αρθραλγίες.
Πονόλαιμος.
Κόπωση.
Πιθανώς, πονοκέφαλος.
Πιθανώς στα παιδιά έμετοι και διάρροια.
Σπανίως, ζάλη ή σύγχυση.
«Η γρίπη διαρκεί κατά μέσο όρο 2-5 ημέρες», λέει η κ. Κανελλακοπούλου. «Ο πυρετός όμως διαρκεί κατά το πλείστον ένα τριήμερο. Η κόπωση μπορεί να παραμείνει και πέραν των 7 ημερών».
Το κοινό κρυολόγημα διαρκεί λιγότερο. «Αυτά όμως δεν είναι υποχρεωτικά για όλες τις περιπτώσεις», επισημαίνει η κ. Κανελλακοπούλου. «Μπορεί να διαρκέσουν περισσότερο ή λιγότερο. Κυρίως ο βήχας είναι το σύμπτωμα που φεύγει τελευταίο».
Η έγκαιρη διάγνωση
Μπορεί να γίνει λανθασμένη διάγνωση ακόμα και από τον γιατρό ανάμεσα στη γρίπη (εποχική ή νέα) και στο κοινό κρυολόγημα; «Ναι» απαντά η κ. Κανελλακοπούλου, «εάν υπάρχουν ήπιες εκδηλώσεις της γρίπης.
Δεν μας απασχολεί όμως αυτό. Γιατί η ήπια γρίπη θα περάσει μόνη της και η αντιμετώπισή της δεν αλλάζει σε σχέση με το κοινό κρυολόγημα, ενώ τα μέτρα προφυλάξεως για το περιβάλλον θα είναι τα ίδια. Ο γιατρός ωστόσο πρέπει να προσέξει περισσότερο εάν ο πυρετός είναι υψηλός (π.χ. 39 βαθμοί Κελσίου) και διαρκεί πάνω από τρεις ημέρες».
Εάν πρόκειται για τη νέα γρίπη Η1Α1 και η διάγνωση γίνει καθυστερημένα, οι επιπτώσεις μπορεί να είναι σοβαρές. «Η έγκαιρη διάγνωση έχει σημασία, γιατί η αντιιική θεραπεία στη νέα γρίπη πρέπει να αρχίζει αμέσως», τονίζει η κ. Κανελλακοπούλου. «Όσο νωρίτερα αρχίσει τόσο πιο δραστική είναι».
Πότε να πάτε στον γιατρό
Πότε λοιπόν πρέπει να πάμε στον γιατρό; «Εάν τα συμπτώματα είναι ήπια, αισθάνεστε καλά, δεν έχετε δύσπνοια, δεν χρειάζεται να πάτε στον γιατρό και βέβαια ούτε στο νοσοκομείο», συμβουλεύει η κ. Κανελλακοπούλου. «Εάν πάτε αναίτια στο νοσοκομείο, θα ταλαιπωρηθείτε οι ίδιοι, θα δημιουργήσετε αδικαιολόγητη συμφόρηση και πιθανώς θα μολύνετε τους εκεί ασθενείς».
Πρέπει να ζητήσετε βοήθεια από γιατρό, εάν είστε ενήλικας, όταν:
Ο πυρετός διαρκεί πάνω από 3 ημέρες.
Εάν ο πυρετός επανέλθει ύστερα από μια τάση υποχώρησης.
Εάν παρουσιαστεί δύσπνοια, δηλαδή δυσκολία στην αναπνοή, καθώς και πολλές αναπνοές (η φυσιολογική συχνότητα είναι 17-22 αναπνοές το λεπτό και εάν έχουμε πάνω από 30 το λεπτό, πρόκειται για σοβαρή ταχύπνοια).
Εάν έχετε πόνο στον θώρακα.
Εάν έχετε συχνούς εμέτους.
Εάν υπάρχει διανοητική σύγχυση (ο ασθενής μιλά, αλλά δεν συνεννοείται, έχει διαταραχή προσανατολισμού στον χώρο και στον χρόνο ή έχει επιδείνωση συνειδησιακού επιπέδου εάν είναι ηλικιωμένος με άνοια). Στα παιδιά, τα SOS συμπτώματα που απαιτούν άμεσα γιατρό ή νοσοκομείο είναι:
Κυάνωση (μπλε χείλη, χέρια ή πόδια)
Ταχύπνοια
Επεισόδια άπνοιας
Αλλαγή διάθεσης (το παιδί γίνεται νωθρό ή, αντίθετα, ευερέθιστο και ανεξήγητα γκρινιάρικο).
Άρνηση να φάει και να πιει.
Πότε να κάνετε το τεστ
Το τεστ για τη νέα γρίπη γίνεται με δείγμα από τον ρινοφάρυγγα και με τη χρήση μοριακής μεθόδου, σε ειδικά Εργαστηριακά Κέντρα που έχουν μεγάλη εμπειρία (όπως το Ινστιτούτο Παστέρ και το Μικροβιολογικό Εργαστήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών). «Δεν χρειάζεται να κάνουν το τεστ όλοι οι ασθενείς με συμπτώματα», λέει η κ. Κανελλακοπούλου. «Και δεν πρέπει να πιέζετε τον γιατρό να κάνετε το τεστ», προσθέτει.
Πρέπει να κάνετε το τεστ εάν:
Έχετε υψηλό πυρετό πάνω από 3 ημέρες.
Έχετε πνευμονία (οι επιπλοκές της νέας γρίπης εμφανίζονται πολύ γρήγορα).
Υπάρχει συρροή κρουσμάτων στον ίδιο χώρο (σχολείο, οικογένεια, εργασία κ.ά.).
Το ζητήσει ο γιατρός κατά περίπτωση.
Αντιιικά φάρμακα
Θεραπεία, επίσης, με αντιιικά φάρμακα δεν χρειάζεται να πάρουν όλοι όσοι νοσήσουν από τη γρίπη. Επιβάλλεται σε:
Άτομα με πνευμονία.
Άτομα με συμπτώματα της γρίπης και παράγοντες κινδύνου (π.χ. όσοι πάσχουν από καρδιακά νοσήματα, χρόνια βρογχίτιδα, αναπνευστική ανεπάρκεια, άσθμα).
Άτομα με νεφρική ανεπάρκεια.
Άτομα με σοβαρές παθήσεις του ήπατος.
Άτομα με σοβαρές νευρολογικές παθήσεις (π.χ. όσοι έχουν περάσει εγκεφαλικό επεισόδιο, έχουν παράλυση κ.ά.).
Άτομα που δεν έχουν καλό ανοσοποιητικό σύστημα (έχουν καρκίνο, παίρνουν κορτιζόνη ή κυτταροστατικά φάρμακα κ.ά.).
Άτομα με σακχαρώδη διαβήτη.
Παχύσαρκα άτομα με Δείκτη Μάζας Σώματος πάνω από 40 (η παχυσαρκία είναι παράγοντας κινδύνου για τη νέα γρίπη, αν και δεν ήταν για την εποχική).
Εγκύους (ανεξαρτήτως βαρύτητας της γρίπης).
Άτομα κάτω των 19 χρόνων, που κάνουν χρόνια λήψη ασπιρίνης (λόγω του κινδύνου για το σύνδρομο Reye)
Τροφίμους οίκων ευγηρίας
Ποιος καιρός ευνοεί τη μόλυνση
Ο ψυχρός και ξηρός καιρός ευνοεί τη μετάδοση της γρίπης, αλλά και των ιώσεων του αναπνευστικού συστήματος. «Αυτό δεν αποδίδεται μόνο στο μεγαλύτερο συγχρωτισμό των ανθρώπων σε κλειστούς χώρους, αλλά και στο ότι τα σταγονίδια από τους ανθρώπους που έχουν μολυνθεί πέφτουν γρήγορα στο έδαφος όταν έχει υγρασία και δεν μολύνουν την ατμόσφαιρα», εξηγεί η κ. Κανελλακοπούλου. «Αντίθετα, στον ξηρό καιρό, τα σταγονίδια διατηρούνται περισσότερο στην ατμόσφαιρα».
Πώς να ενισχύσετε τον οργανισμό σας
Πώς μπορούμε να ενισχύσουμε την άμυνα του οργανισμού μας έναντι της νέας γρίπης; «Δυστυχώς, δεν υπάρχει κανένα φάρμακο γι' αυτό», απαντά η κ. Κανελλακοπούλου. «Υπάρχουν ορισμένες μελέτες, που δεν είναι όμως ιδιαίτερα πειστικές, ότι οι μεγάλες δόσεις βιταμίνης C μπορεί να βοηθούν προληπτικά. Ωστόσο, έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες. Άλλες μελέτες δείχνουν ότι ίσως βοηθούν στοιχεία, όπως ο ψευδάργυρος, τα αμινοξέα κ.ά. Το ασφαλέστερο είναι να τα παίρνει κανείς με φυσικό τρόπο μέσω της διατροφής, όπου υπάρχουν στις σωστές αναλογίες».
Συνιστάται λοιπόν για την τόνωση του ανοσοποιητικού συστήματος:
1. Η κατανάλωση νωπών φρούτων και λαχανικών και φρέσκων χυμών.
2. Η αποφυγή κάθε σωματικού, διανοητικού και ψυχικού στρες.
Eάν αρρωστήσετε, θα πρέπει να:
Nα μην πάτε στην εργασία σας.
Να αναπαύεστε και να κοιμάστε πολύ.
Να μην ασκείστε.
Να τρώτε ελαφρά.
Να κρατάτε απόσταση από τους άλλους, η οποία να υπερβαίνει το ένα μέτρο.
Ασπίδα για τον οργανισμό η μεσογειακή διατροφή
Η πιο απλή και ασφαλής λύση για να θωρακίσετε τον οργανισμό σας με όλες τις βιταμίνες και τα ιχνοστοιχεία που χρειάζεται για να αμυνθεί στη νέα γρίπη και γενικώς τις λοιμώξεις είναι η παραδοσιακή ελληνική διατροφή.
Μελέτη των ερευνητριών Έφης Βασιλοπούλου και Αντωνίας Τριχοπούλου, με θέμα «Το περιεχόμενο των παραδοσιακών ελληνικών φαγητών σε μικροθρεπτικά συστατικά», δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό «Mediterranean Journal of Nutritional Metabolsim».
Στη μελέτη αναλύθηκαν 137 ελληνικά παραδοσιακά πιάτα _ από τη σούπα τραχανά, τη σπανακόπιτα, την πρασόπιτα, τις μελιτζάνες με πατάτες και τα καλτσούνια, έως το παστέλι, τα αμυγδαλωτά και τον χαλβά _ σε σχέση με τις διεθνείς συστάσεις για την ημερήσια λήψη βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Συγκεκριμένα, ερευνήθηκαν οι ποσότητες των βιταμινών C και Ε, του ασβεστίου, του σιδήρου, του ψευδαργύρου, του φωσφόρου, του μαγνησίου και του καλίου.
«Βρήκαμε ότι τα περισσότερα παραδοσιακά φαγητά μας είναι πλήρη σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία και αυτό ήταν έκπληξη για εμάς», σχολιάζει η καθηγήτρια Διατροφής και Προληπτικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Τριχοπούλου. «Επομένως, όποιος τρώει παραδοσιακά είναι καλυμμένος σε θρεπτικά συστατικά και δεν χρειάζεται συμπληρώματα διατροφής».
Για παράδειγμα, αν ένας άνδρας παίρνει 100 γραμμάρια (συνήθης μερίδα) παραδοσιακών γλυκών με ξηρούς καρπούς, όπως είναι τα αμυγδαλωτά ή το παστέλι, λαμβάνει το 50% της συνιστώμενης ημερήσιας ποσότητας σε φωσφόρο. Και ένα παιδί καλύπτει το 40% της ημερήσιων αναγκών του σε βιταμίνη Ε τρώγοντας ένα απλό φαγητό με ντομάτα, αυγά, τυρί φέτα και ελαιόλαδο.
Οι προστατευτικές ιδιότητες των ελληνικών φαγητών για την υγεία του ανθρώπινου οργανισμού οφείλονται _ κατά τις ερευνήτριες _ στον συνδυασμό μεγάλης ποικιλίας φυτικών τροφών.
Η παχυσαρκία στις ημέρες μας έχει πάρει διαστάσεις "επιδημίας" και για τις προηγμένες χώρες αποτελεί σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας. Στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι ένα στα τέσσερα παιδιά είναι υπέρβαρο! Ανησυχητικές διαστάσεις παίρνει και στην Ελλάδα η παιδική παχυσαρκία. Ένα στα τρία αγόρια και ένα στα τέσσερα κορίτσια στη χώρα μας έχουν βάρος πάνω από το φυσιολογικό, ποσοστά υψηλότερα σε σύγκριση με τα αντίστοιχα των περισσότερων μεσογειακών χωρών. Τα αγόρια έχουν καλύτερη σχέση με την παχυσαρκία, αλλά τα κορίτσια εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά σπλαγχνικής παχυσαρκίας.
Έπειτα από μελέτες που έχουν γίνει σε χιλιάδες παιδιά, έχουν καθοριστεί ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές βάρους και ύψους για κάθε ηλικία με μία απόκλιση. Στο βιβλιάριο υγείας του παιδιού υπάρχουν διαγράμματα, στα οποία φαίνεται πόσο πρέπει να είναι το ύψος σε σχέση με την ηλικία και πόσο πρέπει να είναι το βάρος σε σχέση με το ύψος. Για να καταλάβουν λοιπόν οι γονείς αν το παιδί τους είναι χοντρό, πρέπει να ζητήσουν από το γιατρό να το ζυγίσει, να το μετρήσει και να ελέγξει τις αναλογίες του με βάση τα διαγράμματα του βιβλιαρίου υγείας
Τα παιδιά γίνονται παχύσαρκα για διάφορους λόγους. Οι πιο συνηθισμένοι είναι η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας , η κακή διατροφή , οι γενετικοί παράγοντες (κληρονομικότητα), ή συνήθως ο συνδυασμός των παραπάνω. Σε σχέση με την κληρονομικότητα, έχει παρατηρηθεί ότι, όταν και οι δύο γονείς είναι παχύσαρκοι, στο 80% των περιπτώσεων, το παιδί θα είναι επίσης παχύσαρκο. Όταν μόνο ο ένας γονέας είναι παχύσαρκος, το παιδί είναι και αυτό παχύσαρκο, στο 40% των περιπτώσεων. Απεναντίας, όταν και οι δύο γονείς έχουν φυσιολογικό βάρος, το παιδί γίνεται παχύ μόνο στο 7% των περιπτώσεων. Παρά τις εκτεταμένες έρευνες δεν είναι ακόμη γνωστό σε ποιο ποσοστό ευθύνεται η κληρονομικότητα και σε ποιο ο τρόπος ζωής. Αυτό συμβαίνει γιατί οι γονείς δίνουν στο παιδί τα γονίδια τους, αλλά και το ανατρέφουν με τις δικές τους συνήθειες. Μία γενετική πληροφορία χρειάζεται και το κατάλληλο περιβάλλον για να εκφραστεί και, όταν λέμε περιβάλλον, εννοούμε τον τρόπο ζωής του παιδιού, δηλαδή τη διατροφή και τη φυσική άσκηση. Η διατροφή των παιδιών είναι πράγματι ένας καθοριστικός παράγοντας στη διαμόρφωση της σύστασης του σώματος
Η αντίληψη ότι το υπερβάλλον βάρος συνδέεται με την υγεία έχει παλιές ρίζες. Στο Μεσαίωνα οι ανίατες ασθένειες λόγω χρόνιων λοιμώξεων ήταν πάρα πολλές. Τότε η χρόνια λοίμωξη επέφερε καχεξία, αδυνάτισμα και τελικά το θάνατο. Άρα κάποιος με καλό βάρος ήταν υγιής. Αυτή η αντίληψη, δυστυχώς, παρέμεινε μέχρι τις μέρες μας. Μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους το πρόβλημα έλαβε μεγαλύτερες διατάσεις και φτάσαμε στο σημείο να θεωρούμε ότι τα στρουμπουλά παιδιά είναι και υγιή. Σε σπάνιες περιπτώσεις μια αρρώστια, όπως μια ενδοκρινική διαταραχή, μπορεί να προκαλέσει την παιδική παχυσαρκία. Αντίθετα οι επιπτώσεις της παχυσαρκίας αφορούν σε διαταραχές σε όλα τα συστήματα, όπως άσθμα, άπνοια στον ύπνο, πολυκυστικές ωοθήκες, συναισθηματικές διαταραχές και διαταραχές συμπεριφοράς, ορθοπεδικά προβλήματα και ειδικά μεταβολικές διαταραχές όπως διαταραχή ανοχής γλυκόζης, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία ή στεατοηπατίτιδα οι οποίες αυξάνουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Τα τελευταία χρόνια, οι παιδίατροι αντιμετωπίζουν παιδιά τα οποία πάσχουν από τον λεγόμενο σακχαρώδη διαβήτη των ενηλίκων (τύπου 2), λόγω της παχυσαρκίας. Η επίπτωση της συσσώρευσης τέτοιων προβλημάτων από μικρή ηλικία, αυξάνει την ανησυχία για ραγδαίες επιπτώσεις στα συστήματα υγείας, τα οποία θα επιβαρυνθούν ιδιαίτερα.
Δεν είναι τυχαίο ότι σε ορισμένες μελέτες φαίνεται πως η συντριπτική πλειονότητα των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών δεν ασκούνται καθόλου, ενώ συντριπτικά μεγάλο ποσοστό υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών παρακολουθούν τηλεόραση έως και τρεις ώρες καθημερινά. Τα ποσοστά συστηματικής ενασχόλησης των παιδιών στην Ελλάδα με τον αθλητισμό (3 - 6 φορές την εβδομάδα) είναι δραματικά χαμηλά. Την ίδια ώρα, υψηλό (έως και 84%) εμφανίζεται το ποσοστό των παιδιών που γυμνάζονται ανεπαρκώς ή καθόλου. Η φυσική δραστηριότητα εμφανίζεται αυξημένη στις πρώτες βαθμίδες της εκπαίδευσης και μειώνεται περνώντας στο λύκειο. Επίσης, αυξημένη φυσική δραστηριότητα φαίνεται ότι έχουν τα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια, τα οποία προτιμούν δραστηριότητες χωρίς έντονη κίνηση (βόλτα ή άκουσμα μουσικής).
Προσπαθήστε λοιπόν να αλλάξετε τις συνήθειες ολόκληρης της οικογένειας όσον αφορά τη σωματική δραστηριότητα και τη διατροφή και όχι μόνο του παιδιού. Όλοι στην οικογένεια πρέπει να μάθουν να τρώνε υγιεινά και να είναι σωματικά δραστήριοι και όχι μόνο το υπέρβαρο παιδί. Προσπαθήστε λοιπόν να αυξήσετε τη σωματική δραστηριότητα στην οικογένεια . Γίνεται πρότυπο για τα παιδιά σας. Αν τα παιδιά βλέπουν ότι εσείς ασκήστε και διασκεδάζετε μ΄αυτό, είναι πολύ πιθανό να σας μιμηθούν. Οργανώστε το πρόγραμμα της οικογένειας έτσι που να δίνεται η ευκαιρία σ? όλους να ασκούνται, π.χ. μετά το φαγητό αντί να κάθεστε στην τηλεόραση βγείτε μια βόλτα. Βοηθήστε το παιδί να βρει εκείνη τη δραστηριότητα (άσκηση ή σπορ) που του αρέσει. Ελαττώστε το χρόνο που εσείς και το παιδί σας περνάει βλέποντας τηλεόραση. Γίνετε πιο δραστήριοι σωματικά κατά τη διάρκεια της ημέρας και ενθαρρύνετε και την οικογένεια να κάνει το ίδιο, π.χ. αντί να χρησιμοποιείτε ασανσέρ ανεβείτε με τις σκάλες. Ο στόχος είναι να δημιουργήσετε όσο γίνεται περισσότερες ευκαιρίες για σωματική δραστηριότητα για όλη την οικογένεια.
Όπως και για τις περισσότερες ασθένειες, η ιατρική προσφέρει καλύτερες υπηρεσίες όταν καλείται να προλάβει παρά να θεραπεύσει. Αυτήν τη στιγμή τα μόνα όπλα κατά της παιδικής παχυσαρκίας είναι η σωστή διατροφή και η συστηματική άσκηση.
*Η ομιλία του κ. Ι. Κυριαζής έγινε σε ειδική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 2009 στον ΕΔΟΕΑΠ από την αστική μη κερδοσκοπική οργάνωση «Διατροφή και Ζωή» (ΔΙΑ.ΖΩ) με θέμα «Παχυσαρκία - Σύγχρονες Προσεγγίσεις»
Δρ. Ι. Α. Κυριαζής
Περισσότερα από μισό εκατομμύρια παιδιά κάθε χρόνο στις ΗΠΑ αναπτύσσουν σοβαρές αντιδράσεις σε ευρύτατα χρησιμοποιούμενα φάρμακα και χρειάζονται θεραπεία ή και εισαγωγή σε νοσοκομείο, σύμφωνα με νέα έρευνα.
Οι γονείς πρέπει να παρακολουθούν από κοντά όταν τα παιδιά τους λαμβάνουν για πρώτη φορά κάποιο φάρμακο, καθώς αυτή η πρώτη έκθεση μπορεί να αποκαλύψει αλλεργική αντίδραση, δήλωσε η κύρια συγγραφέας της έρευνας, Dr. Florence Bourgeois, παιδίατρος στο Νοσοκομείο Παίδων της Βοστόνης.
Επίσης, οι γιατροί πρέπει να ενημερώνουν τους γονείς σχετικά με τις πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες ενός νέου φαρμάκου, πρόσθεσε η Dr. Bourgeois.
Η μελέτη δημοσιεύεται στο τεύχος Οκτωβρίου του Pediatrics και βασίζεται σε εθνικά στατιστικά στοιχεία για τις επισκέψεις γονέων σε κλινικές και τμήματα επειγόντων περιστατικών, από το 1995 έως το 2005. Ο αριθμός των παιδιών που αντιμετωπίζονταν ετησίως για άσχημες αντιδράσεις σε φάρμακα στη διάρκεια αυτού του διαστήματος ήταν σχετικά σταθερός και ανερχόταν σε 585.922.
Η Dr. Bourgeois δήλωσε ότι δεν υπήρξαν θάνατοι λόγω των αντιδράσεων σε φάρμακα στα στοιχεία που μελέτησε, αλλά 5% των παιδιών είχαν αρκετά σοβαρό πρόβλημα ώστε να νοσηλευτούν.
Η μελέτη περιελάμβανε τις αντιδράσεις σε συνταγογραφούμενα φάρμακα, συμπεριλαμβανομένης της υπερδοσολογίας από λάθος. Τα φάρμακα χρησιμοποιούνταν για ποικιλία καταστάσεων, όπως ωτίτιδες, στρεπτοκοκκική φαρυγγίτιδα, κατάθλιψη και καρκίνος. Στους εφήβους, μεταξύ των φαρμάκων που συνδέθηκαν συχνά με ενοχλητικές ανεπιθύμητες ενέργειες συμπεριλαμβάνονταν τα αντισυλληπτικά χάπια, τα οποία σχετίστηκαν με εμμηνορροϊκά προβλήματα, ναυτία και έμετο.
Τα παιδιά κάτω των 5 ετών αποτελούσαν το 43% των επισκέψεων σε κλινικές και τμήματα επειγόντων, ακολουθούμενα από τους εφήβους ηλικίας 15-18 ετών, οι οποίοι αντιπροσώπευαν το 23% των επισκέψεων.
Ο Michael Cohen, πρόεδρος του Ινστιτούτου για Ασφαλείς Φαρμακευτικές Πρακτικές, δήλωσε ότι ένα συχνό πρόβλημα αφορά τη χορήγηση υγρών φαρμάκων σε μικρά παιδιά. Οι δόσεις μπορεί να καθορίζονται σε σταγόνες, κουταλάκια του τσαγιού ή χιλιοστόλιτρα (ml) και οι γονείς μπορεί να θεωρήσουν από λάθος ότι αυτές οι δόσεις είναι ισοδύναμες.
Ο κ. Cohen είπε ότι οι γιατροί θα πρέπει να φροντίζουν να είναι σαφείς σχετικά με τις δόσεις και οι γονείς θα πρέπει να είναι σίγουροι ότι έχουν καταλάβει ακριβώς πώς θα χορηγήσουν το υγρό φάρμακο πριν φύγουν από το φαρμακείο.
Πηγή:Associated Press
| |
Για την αναμετάδοση: Μάριος Ανδρέου Παιδίατρος Υπεύθυνος ΚΠΜ Διαδικτυακός Παραγωγός andreou62@gmail.com Contact Me | |
Η μύτη έχει πολλά αιμοφόρα αγγεία τα οποία ζεσταίνουν και υγραίνουν τον αέρα που εισπνέουμε. Αυτά τα αγγεία βρίσκονται κοντά στην επιφάνεια του βλεννογόνου, ειδικά στο πρόσθιο τμήμα του, και είναι εύκολο να τραυματιστούν. Η ρινορραγία στα παιδιά συμβαίνει όταν κάποιο από τα μικρά αγγεία του πρόσθιου τμήματος του βλεννογόνου της μύτης τραυματίζεται. Συνήθως αυτό προκαλείται από κάτι εντελώς αθώο όπως με το ξύσιμο της μύτης, όταν το σπίτι είναι ζεστό και με ξηρή ατμόσφαιρα το χειμώνα οπότε προκαλείται ξηρότητα του βλεννογόνου, με ένα δυνατό φύσημα ή με ένα χτύπημα στη διάρκεια του παιχνιδιού. Επίσης, όχι τόσο σπάνια, το παιδί μπορεί να έχει σπρώξει ένα ξένο σώμα στην μύτη.
Η ρινορραγία μπορεί να είναι ένα τραυματικό γεγονός για το παιδί. Η θέα του αίματος προκαλεί τρόμο και τον φόβο ότι υπάρχει κάποιο σοβαρό πρόβλημα. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό οι γονείς να παραμένουν ήρεμοι και να καθησυχάζουν το παιδί τους.
Ο γιατρός θα εντοπίσει την ακριβή θέση της ρινορραγίας. Εάν η ρινορραγία δεν σταματήσει θα καυτηριάσει το αγγείο. Αυτό είναι μια διαδικασία απλή και σχετικά ανώδυνη για το παιδί. Η καυτηρίαση γίνεται συνήθως με κάποιο χημικό διάλυμα ή με ηλεκτρική ή θερμική συσκευή. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να τοποθετηθεί κάποια ειδική γάζα στην μύτη του παιδιού ώστε να ασκηθεί ισχυρή πίεση στο αγγείο για να σταματήσει η ρινορραγία. Επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις ο γιατρός μπορεί να ζητήσει ειδικές εξετάσεις αίματος για να ελεγχθεί ο μηχανισμός πηκτικότητας του αίματος του παιδιού.
Προφυλάξτε το παιδί κόβοντας συχνά τα νύχια του και τοποθετώντας υγραντήρα το βράδυ στο δωμάτιο του ώστε να υγραίνεται ο αέρας. Βάζετε καθαρή βαζελίνη στο πρόσθιο τμήμα του εσωτερικού της μύτης του κάθε βράδυ για να διατηρείται ο βλεννογόνος της μύτης υγρός και μαλακός.
Γράφει η Δήμητρα Ντινοπούλου
Παιδοωτορινολαρυγγολόγος, Ευρωκλινική Παίδων
Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ) ονομάζεται η παλινδρόμηση γαστρικού υγρού στον οισοφάγο και οφείλεται σε χάλαση του κατώτερου οισοφαγικού σφιγκτήρα (της βαλβίδας που φυσιολογικά παρεμποδίζει την αναγωγή των υγρών του στομάχου στον οισοφάγο).
Επεισόδια παλινδρόμησης συμβαίνουν φυσιολογικά σε όλα τα παιδιά. Στη βρεφική ηλικία, η ΓΟΠ είναι συχνή και θεωρείται φυσιολογικό φαινόμενο. Συνήθως παρατηρείται στους 3 πρώτους μήνες της ζωής, όπου τα μισά βρέφη έχουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο ΓΟΠ την ημέρα. Η μεγαλύτερη συχνότητα παρατηρείται στην ηλικία των 4 μηνών, όπου περίπου το 70% των βρεφών εμφανίζουν ΓΟΠ, ενώ μέχρι την ηλικία των 12-24 μηνών τα συμπτώματα υποχωρούν στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Αυτό οφείλεται στην προοδευτική ωρίμανση της λειτουργίας του οισοφάγου και του στομάχου.
Εκτός από την ανωριμότητα της λειτουργίας του οισοφάγου και του στομάχου, υπάρχουν παράγοντες που προδιαθέτουν τα βρέφη σε ΓΟΠ, όπως η δίαιτα, η οποία περιλαμβάνει μεγάλο όγκο υγρών, η προωρότητα και η αλλεργία στο γάλα της αγελάδας.
Η ΓΟΠ είναι παθολογική και ονομάζεται παλινδρομική νόσος όταν συνοδεύεται από επιπλοκές. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τα συμπτώματά της ώστε να τα αντιμετωπίζουμε έγκαιρα.
Το βρέφος με ΓΟΠ παρουσιάζει συχνές αναγωγές γάλακτος (γουλιές) κατά ή μετά το γεύμα. Συνήθως οι γουλιές γίνονται χωρίς προσπάθεια και τα περισσότερα βρέφη είναι χαρούμενα, μερικά όμως μπορεί να επηρεάζονται από τα επεισόδια και να φαίνεται ότι υποφέρουν. Όταν η ΓΟΠ συμβαίνει συχνά, παρατηρείται αναστάτωση στην οικογένεια και έντονη ανησυχία. Μπορεί όμως να εμφανίσει το μωρό και συμπτώματα που υποδηλώνουν επιπλεγμένη ΓΟΠ δηλαδή παλινδρομική νόσο όπως:
Τα περισσότερα βρέφη με απλή ΓΟΠ δεν χρειάζεται να υποβληθούν σε καμία εργαστηριακή εξέταση και μέχρι την ηλικία των 12-18 μηνών τα συμπτώματα υποχωρούν στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Παρ’ όλα αυτά, αν η παλινδρόμηση είναι πολύ συχνή και δημιουργεί προβλήματα ή επιπλοκές χρήζει διερεύνησης.
Ένα καλό ιστορικό είναι αρκετό για να επιβεβαιώσει τη διάγνωση της μη επιπλεγμένης ΓΟΠ. Η διαγνωστική προσέγγιση επομένως περιλαμβάνει τα εξής:
Η θεραπευτική παρέμβαση συνήθως αφορά αρχικά την τροποποίηση της δίαιτας του βρέφους. Μέχρι την ηλικία των 3-4 μηνών το μωρό δεν έχει αναπτύξει το αίσθημα του κορεσμού και συνήθως είναι λαίμαργο. Θα πρέπει να πίνει ποσότητα γάλακτος ανάλογα με την ηλικία και το βάρος του και όχι υπερβολικές ποσότητες. Η χορήγηση ειδικών γαλάτων εμπλουτισμένων με πηκτικές ουσίες μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των εμέτων και των αναγωγών και έχουν ένδειξη σε μερικές περιπτώσεις όπως βρέφη που δεν παίρνουν βάρος ή κάνουν άπνοιες. Στις περιπτώσεις υποψίας αλλεργίας στο γάλα αγελάδας, συνιστάται η εμπειρική χορήγηση γάλατος εκτεταμένης υδρόλυσης της πρωτείνης για 1-2 εβδομάδες. Η πρηνής θέση συνοδεύεται με λιγότερη ΓΟΠ σε σχέση με την ύπτια. Επειδή ωστόσο, η συγκεκριμένη θέση έχει συσχετιστεί με το σύνδρομο του αιφνίδιου θανάτου, δεν συνιστάται στους πρώτους 12 μήνες της ζωής. Η αριστερά πλάγια θέση φαίνεται ότι μειώνει την συχνότητα της ΓΟΠ.
Φαρμακευτική θεραπεία κρίνεται απαραίτητη ανάλογα με την ηλικία και τα συμπτώματα. Τα φάρμακα που χορηγούνται στοχεύουν στην καταστολή της έκκρισης γαστρικού υγρού και είναι οι αναστολείς των Η2 υποδοχέων όπως η ρανιτιδίνη και οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων όπως η ομεπραζόλη και λανσοπραζόλη. Χορηγούνται συνήθως μερικές εβδομάδες ανάλογα με την περίπτωση.
Η πρόγνωση της ΓΟΠ είναι καλή. Τα συμπτώματα υποχωρούν στα περισσότερα παιδιά μέχρι την ηλικία των 12-24 μηνών. Μερικά παιδιά με συχνή παλινδρόμηση μπορεί να παρουσιάσουν προβλήματα σίτισης στον επόμενο χρόνο της ζωής. Επίσης, τα παιδιά με ΓΟΠ είναι περισσότερο πιθανό να εμφανίσουν ΓΟΠ όταν γίνουν ενήλικες.
Γράφει η Παναγιώτα Καφρίτσα
Διευθύντρια Γαστρεντερολογικού Τμήματος Ευρωκλινικής Παίδων
Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση είναι μία συχνή πάθηση του πεπτικού συστήματος που προκαλείται από την παλινδρόμηση του γαστρικού οξέος που υπάρχει στο στομάχι προς τον οισοφάγο και την επιστροφή του προς τα πίσω. Η σοβαρότητα της πάθησης εξαρτάται από την καυστικότητα του υγρού και την περιοδικότητα των επεισοδίων παλινδρόμησης την ημέρα.
Το στομάχι εκκρίνει οξύ για να διασπά τις τροφές που εισέρχονται σε αυτό μέσω ενός μικρού ανοίγματος. Ο γαστροοισοφαγικός σφιγκτήρας φράζει αυτό το άνοιγμα για να αποτρέψει πιθανή διαρροή του στομαχικού οξέος. Αν ο γαστροοισοφαγικός σφιγκτήρας χαλαρώσει, τότε το οξύ παλινδρομεί προς και από τον οισοφάγο, με αποτέλεσμα να ερεθίζει τον οισοφάγο και να δημιουργεί αίσθημα καψίματος.
Η διάγνωση της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης γίνεται με γαστροσκόπηση, με εικοσιτετράωρη πεχαμετρία οισοφάγου, η οποία μετρά την οξύτητα των υγρών, ή με το τεστ Bernstein, το οποίο αναπαράγει τα συμπτώματα της νόσου.
Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση θεραπεύεται με την κατάλληλη διατροφή και με φαρμακευτική αγωγή, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει αντιόξινα, αντιεκκριτικά και γαστροκινητικά φάρμακα, μόνα τους ή σε συνδυασμούς. Σε σπάνιες περιπτώσεις, όταν η αιτία της νόσου είναι η διαφραγματοκήλη, μπορεί να χρειαστεί να γίνει χειρουργική επέμβαση, συνήθως με λαπαροσκόπηση.
Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση πρέπει να ελέγχεται προκειμένου να προλαμβάνονται οι βλάβες στον οισοφάγο, οι οποίες μπορεί να είναι οι εξής:
Για την πρόληψη της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης θα πρέπει να ακολουθείται ένας υγιεινός τρόπος ζωής, που περιλαμβάνει σωστή διατροφή, αποφυγή κατάκλισης αμέσως μετά τα γεύματα, άσκηση, διακοπή καπνίσματος και περιορισμό του αλκοόλ. Τα άτομα που έχουν εκδηλώσει τη νόσο πρέπει να ελέγχουν τους παράγοντες κινδύνου και να ακολουθούν την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, σύμφωνα με τις ιατρικές συμβουλές.
Με τη συνεργασία της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας
Από τις 10 Νοεμβρίου ξεκινά στην Ελλάδα ο εμβολιασμός κατά της νέας γρίπης. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού θα εμβολιαστεί με μια δόση του εμβολίου, ενώ επαναληπτική δόση ενδέχεται αν χρειαστούν τα παιδιά κάτω των 8 χρόνων και οι ενήλικες άνω των 60 ετών που πάσχουν από χρόνια νοσήματα.
Ύστερα από πολύωρη συνεδριάση, η ολομέλεια του Εθνικού Συμβουλίου Πανδημίας αποφάσισε ομόφωνα να εντάξει στην ομάδα που θα εμβολιαστεί κατά προτεραιότητα τους γιατρούς και νοσηλευτές, τους πάσχοντες από χρόνιες παθήσεις, τις έγκυες που διανύουν το δεύτερο και το τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης και τα άτομα που φροντίζουν βρέφη μικρότερα των 6 μήνων. Στη συνέχεια θα εμβολιαστεί ο υπόλοιπος γενικός πληθυσμός, κατά ηλικιακές ομάδες. Ειδική ομάδα του πληθυσμού θα αποτελέσουν οι εργαζόμενοι σε τομείς κρίσιμους για τη λειτουργία του κράτους - ένοπλες δυνάμεις, σώματα ασφαλείας, δημόσιες υπηρεσίες και άλλους.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι διαδικασίες για τα 350 και πλέον εμβολιαστικά κέντρα που θα "στηθούν" στις κατά τόπους νομαρχίες προχωρούν με γοργούς ρυθμούς, ενώ μέχρι το τέλος Νοεμβρίου η Ελλάδα θα έχει εξασφαλίσει περίπου 1,5 εκατομμύρια δόσεις του πανδημικού εμβολίου.
Στη συνεδρίαση της Παρασκευής παραβρέθηκαν και εκπρόσωποι των δύο από τις τρεις εταιρείες που παρασκευάζουν τα εμβόλια, οι οποίοι ενημέρωσαν αναλυτικά τα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου Πανδημίας για τα εμβόλια, τη χορήγησή τους και τις ενδεχόμενες ανεπιθύμητες ενέργειες.
Όπως εξήγησε η πρόεδρος του Συμβουλίου, καθηγήτρια κ.Ελένη Γιαμαρέλλου, οι πιθανές παρενέργειες του εμβολίου είναι ήπιες και δεν διαρκούν περισσότερο από δύο ή τρεις μέρες. Μετά την χορήγηση του εμβολιασμού μπορεί να εμφανιστεί πόνος στο χέρι όπου έγινε το εμβόλιο - ο πόνος μπορεί να προκληθεί από τον ενισχυτικό του ανοσοποιητικού συστήματος παράγοντα που περιέχει το εμβόλιο. Την επομένη μπορεί να παρουσιαστεί πυρετός ενώ τη δεύτερη μέρα του εμβολιασμού πιθανόν να εκδηλωθεί παροδικός πόνος στις αρθρώσεις και στους μυς. Πάντως τόσο οι γιατροί όσο και οι πολίτες θα εφοδιαστούν με ειδικές κάρτες στις οποίες θα αναφέρουν με λεπτομέρειες κάθε ανεπιθύμητη ενέργεια που μπορεί να προκύψει μετά τον εμβολιασμό.
